Γράφει ο Βλαδίμηρος Κατρανίδης
Πασκάλ: «Όλοι οι άνθρωποι είναι τόσο αναπόφευκτα τρελοί που, όποιος δεν είναι τρελός, είναι διπλά τρελός».
Η τρέλα, λοιπόν, δεν είναι απλά μια κατάσταση ή ασθένεια, αλλά μια
έννοια πολυσύνθετη που έχει ρίζες από την αρχαιότητα ως τις μέρες μας. Το βασικό ερώτημα είναι όμως, πώς έχουμε αποκτήσει το δικαίωμα να διαχωρίζουμε τους λογικούς από τους μη-λογικούς ανθρώπους όταν το σύστημα αξιών της κοινωνίας μας (ή απλούστερα: η «ηθική» και η «λογική») έχει θεσπιστεί από εμάς τους ίδιους. Θα έλεγε κανείς πως είναι εξίσου τρελό να περιθωριοποιούμε τον γείτονά μας, γιατί ξέφυγε από αυτό το πλαίσιο λογικής που έχουμε δημιουργήσει, κλείνοντάς τον σε κάποιο άσυλο, για να προστατέψουμε την κοινωνία από την διαφορετικότητά του.
Η εγκάθειρξη (από την αρχή της εφαρμογής της ως τις μέρες μας) ερμηνεύεται, ή τουλάχιστον δικαιολογείται, από την θέληση να αποφευχθεί το σκάνδαλο.
Ταυτόχρονα όμως φανερώνει μια πτυχή συνείδησης που, μπροστά στον άνθρωπο, φέρνει μόνο ντροπή. Την περίοδο της Αναγέννησης θεωρήθηκε πως για να αντιμετωπιστεί το κακό είναι ανάγκη ο εγκληματίας ή τρελός να ομολογήσει τις πράξεις του δημόσια. Έτσι, εξαιτίας του αποτροπιασμού και της δημόσιας κατακραυγής, η εγκληματικότητα θα εκλείψει από τις συνειδήσεις των μελλούμενων “παραφρόνων εγκληματιών”. Όμως δεν είχαν υπολογίσει το γεγονός πως υπάρχουν και μορφές του κακού που “μεταδίδονται” και η δημοσιότητα τις πολλαπλασιάζει. Για το λόγο αυτόν, στο τέλος του 18ου αιώνα ο Malesherbes θα υπερασπιστεί την εγκάθειρξη σαν ένα δικαίωμα των οικογενειών που θέλουν να γλιτώσουν από την ατίμωση, γιατί θεωρούνταν πως θα έπρεπε να εξαφανιστεί από προσώπου γης ο άνθρωπος που με τις χυδαίες πράξεις του έκανε τους γονείς του να κοκκινήσουν από ντροπή. Κάπως έτσι αρχίζει η ιστορία της εγκάθειρξης, πιστεύοντας πως ορισμένα εγκλήματα θα πρέπει να λησμονιούνται για να μην επαναληφθούν. Δημιουργείται, έτσι, σταδιακά μια αντίληψη πως: Κάθε μορφή κακού που συνδέεται με την τρέλα θα πρέπει να καταχωνιάζεται. Βλέπουμε λοιπόν, πως η κλασική εποχή συνδέεται στενά με την απανθρωπιά, παρόλο που η Αναγεννησιακή πνευματική κίνηση μοχθούσε να την εξαλείψει.
Η περίοδος κατά την οποία υπήρξε η μεγαλύτερη “έξαρση” τρέλας ήταν από τον μεσαίωνα ως το τέλος του 18ου αιώνα, όταν, ουσιαστικά, η κλασική εποχή “μάντρωνε” και έκανε κατάχρηση της έννοιας της τρέλας. Αφετηρία υπήρξε η ίδρυση του Γενικού Νοσοκομείου στη Γαλλία και των πρώτων αναμορφωτηρίων στη Γερμανία . Στατιστικά στοιχεία δείχνουν πως την περίοδο εκείνη ένας στους δέκα ανθρώπους, στο Παρίσι, που συλλαμβάνονταν για να κλειστούν στο Γενικό Νοσοκομείο αποτελούσε έναν από τους “παράφρονες”, τους “αλλόφρονες”, αυτούς που στ’ αλήθεια “τους είχε σαλέψει”. Διάκριση με τους υπόλοιπους εννέα δεν υπήρχε.
Το πιο δυσάρεστο είναι πως, διαχρονικά, η σχέση γιατρού-ασθενή είναι καθαρά σωφρονιστικού χαρακτήρα. Μάλιστα η θεραπευτική αγωγή της τρέλας δεν εφαρμοζόταν καθόλου στο Γενικό Νοσοκομείο του Παρισιού, αφού οι έγκλειστοι αντιμετωπίζονταν ως βαρυποινίτες και κύριος στόχος ήταν η απομόνωσή τους. Είναι βέβαιο πως αυτό δεν είχε αποτέλεσμα, γιατί σε έναν ψυχικά άρρωστο άνθρωπο πρωτεύων στόχος είναι η θεραπεία της ψυχής, κάτι που βλέπουμε πως δεν εφαρμόζεται ακόμη και σήμερα. Στη χώρα μας, για παράδειγμα, παρατηρείται μεγάλος αριθμός έγκλειστων, που όμως αργούν να θεραπευτούν ή δεν θεραπεύονται ποτέ. Αυτό είναι αποτέλεσμα της υπερβολικής γραφικότητας και αμβλύνοιας (της πλειοψηφίας) των εγχώριων γιατρών, που πιστεύουν πως τα φάρμακα είναι ικανά να θεραπεύσουν τα ψυχικά κενά των τρελών. Σχετικά με το παραπάνω ζήτημα ο Beauchesne υποστηρίζε πως: «Μάταια θα προσπαθεί να καταπολεμήσει την τρέλα όποιος περιορίζεται μονάχα σε μέσα σωματικά… Τα υλικά φάρμακα είναι αδύνατο να έχουν πλήρη επιτυχία, αν δεν συνδυαστούν με τη βοήθεια που το ορθό και υγιές πνεύμα οφείλει να παράσχει σ’ ένα πνεύμα αδύναμο και αρρωστημένο».
Σε αυτό το σημείο δεν γίνεται απλά εμφανής η ανάγκη για μια θεραπευτική αγωγή με ψυχολογικό χαρακτήρα, αλλά γίνεται ο μεγάλος διαχωρισμός ψυχικής και σωματικής θεραπείας, που αποτελεί την μεγαλύτερη επανάσταση στην επιστήμη της ιατρικής για την εποχή εκείνη.
Ας επιστρέψουμε όμως στη σημερινή πραγματικότητα, στην οποία η τρέλα αντιμετωπίζεται με παρόμοια προκατάληψη όπως και στον μεσαίωνα.
Γενικότερα, είναι κάτι που όλοι οι άνθρωποι θρέφουν στην ψυχή τους, μια εσωτερική ένταση που αναλόγως με τις επιστημονικές, μεταφυσικές και ανθρωπογενεσιακές αναζητήσεις δυναμώνει. Συνεπώς είναι και ένα από τα χαρακτηριστικά των ευφυέστερων. Αλλά και πάλι δεν αποτελεί κανόνα πως οι ευφυείς είναι παράφρονες. Απλά, η πνευματική επαγρύπνηση και ο φιλοσοφικός στοχασμός οδηγούν, πολλές φορές, σε αποτελέσματα που διαφέρουν από την επικρατούσα λογική. Η μόνη διαφορά, εντέλει, των λογικών και μη-λογικών ανθρώπων είναι ο βαθμός της παράνοιάς τους, γιατί είναι πλέον αποδεκτό πως ο “φυσιολογικός” άνθρωπος, κατάφερε να κατευνάσει τον ψυχολογικό του κόσμο στα μέτρα του κοινωνικού γίγνεσθαι κάθε καιρού. Πετυχαίνοντας έτσι την ελεγχόμενη παράνοια.
Βιβλιογραφία
“Η ιστορία της τρέλας“, Μισέλ Φουκώ, Εκδόσεις: Ηριδανός
uperbasis.wordpress.com
ntokoumentagr.blogspot.gr
