Τι υπήρχε πριν από τη Μεγάλη Εκρηξη;
Υπάρχει ένα Σύμπαν ή πολλά μέσα σε μια αναπόδραστη κυκλικότητα, όπως εισηγείται η Θεωρία του Εκπυρωτικού Σύμπαντος του Νοτιοαφρικανού μαθηματικού Neil Turok;
Η ακόμη, είναι δυνατόν να περιγραφούν νέα, ασύλληπτα άπειρα τον αριθμό, αναβλύζοντα Σύμπαντα-πομφόλυγες (bubble universes) σαν τυχαίες διακυμάνσεις μέσα σε έναν κοσμικό αφρό, κατά τον κοσμολόγο του Πανεπιστημίου Stanford, Andrei Linde;
Μήπως οι αρχαίοι Ελληνες είχαν διατυπώσει στη γλώσσα της εποχής τους τις πιο προχωρημένες κοσμολογικές θεωρίες περί γένεσης, όπως διατείνονται για τους Λεύκιππο - Δημόκριτο σε άρθρο τους οι καθηγητές Αστροφυσικής κ.κ. Στ. Θεοδοσίου και Μ. Δανέζη;
Υπάρχει ένα τέλος σε όλες αυτές τις αναζητήσεις και εν τέλει έχει νόημα να διατυπώνονται τέτοιου είδους ερωτήματα τα οποία καταλήγουν σε ορισμένες περιπτώσεις μέσα από έναν εξεζητημένο μαθηματικό φορμαλισμό στη διατύπωση των πιο εξωτικών αν όχι παράλογων σεναρίων, όπως πρόσφατες κοσμολογικές απόψεις περί μιας άπειρης ακολουθίας αναδρομικών Συμπάντων, ένα από τα οποία είναι και το γνωστό μας και στα οποία πιθανόν να υπάρχουν αντίγραφα δικά μας στην πιθανότερη εκδοχή τους ως άυλες συνειδήσεις! Η τελευταία αυτή κοσμολογική εκδοχή μάλιστα, δηλαδή η Μεγάλη Θεωρία του Εγκεφάλου ή Θεωρία του Εγκεφάλου Boltzmann (Big Brain Theory) έδωσε την ευκαιρία στον Dennis Overbye να διατυπώσει το λογοπαίγνιο σε άρθρο του στους New York Times (15/1/08) μήπως τελικά οι κοσμολόγοι έχουν χάσει το δικό τους μυαλό (brain)!
Ο καθηγητής του Κέιμπριτζ Neil Turok εξάλλου σε διάλεξή του στο Μέγαρο Μουσικής τον Απρίλιο, στο πλαίσιο των εκδηλώσεων του Megaron Plus, αναφέρθηκε μέσω της νεόκοπης φυσικής θεωρίας των μεμβρανών (M-Theory) στη Θεωρία του Εκπυρωτικού Σύμπαντος σαν μια ανακυκλούμενη αενάως γένεση - φθορά μιας άπειρης ακολουθίας Συμπάντων. Με άλλα λόγια, η θεωρία του διατυπώνει μια εικασία μέσα στο επικρατούν σήμερα γενικό επιστημολογικό πλαίσιο για το τι ενδεχομένως υπήρξε πριν από το Μεγάλο Μπαμ της Πρωταρχικής Εκρηξης, αν βέβαια δεχθούμε ότι αυτή η τελευταία είναι μια κατά απόλυτη έννοια έγκυρη φυσική θεωρία.
Εικασίες
Το ερώτημα ωστόσο που αναφύεται τόσο σε σχέση με τις απόψεις Turok όσο και με όσα κοσμολογικά σενάρια διατυπώνουν ισχυρισμούς για το πριν του γνωστού Σύμπαντος που μας περιέχει ή με εκείνα που κάνουν λόγο για μια απειρία παράλληλων Συμπάντων κ.λπ., δεν είναι τόσο αν αυτά είναι συνεπή μοντέλα απότοκα κάποιων συμβατικών ή μη φυσικών θεωριών όσο, σε ένα βαθύτερο επίπεδο, εάν είναι δυνατόν να διατυπωθούν επιστημολογικές εικασίες για ένα πλαίσιο αναφοράς που κατά τεκμήριο υπερβαίνει τη δυνατότητα μιας τέτοιας περιγραφής.
Μπορεί να τεθεί δηλαδή το ερώτημα αν όντως υπάρχει επιστημολογικό πλαίσιο ανεξάρτητο του (νοούντος) υποκειμένου ή αντίθετα ένα τέτοιο πλαίσιο καθορίζεται με όρους συν-υπαγωγής με το υποκείμενο εντός ενός Κόσμου-Φύσης φορέα κάθε νοήματος, κατά τον Γάλλο υπαρξιστή φιλόσοφο Maurice Merleau-Ponty; (1) Η αλλιώς, για να περάσουμε στον ιδρυτή της επιστήμης της Φαινομενολογίας. Ε. Husserl, από τη στιγμή που είμαστε φυσικα σώματα - φορείς συνείδησης και έχουμε μια ιδιαίτερη σχέση αμοιβαιότητας με τα αντικείμενα καθ' εαυτά εντός του Κόσμου-Ζωής (όπως αποκαλεί τον περιβάλλοντα κόσμο ως πρωταρχικό έδαφος της εμπειρίας μας) που μας συμπεριλαμβάνει, είναι αδύνατον εξ αυτού του λόγου να τον υπερβούμε.
Για να γίνει πιο κατανοητή αυτή η άποψη, ας φανταστούμε υποθετικά ένα ανθρώπινο ον σε ένα πολύ μακρινό μέλλον να φτάνει μέσω μιας ασύλληπτης αυτή την εποχή τεχνολογίας είτε ως φυσική παρουσία είτε μέσω κάποιας μορφής επικοινωνίας σε ένα Σύμπαν - πομφόλυγα, όπως περιγράφεται ένα τέτοιο μοντέλο στις τελευταίες κοσμολογικές θεωρίες.
Από τη στιγμή που παραμένει αναλλοίωτο ως ανθρώπινο ον με την ιδιαίτερη «αρχιτεκτονική» φυσικού σώματος - φορέα συνείδησης που ξέρουμε, αυτό το υποτιθέμενο ξένο, εξωτικό Σύμπαν θα είναι γι' αυτόν απλή επέκταση του Σύμπαντος που γνωρίζουμε και το οποίο μας περιέχει ως πρωταρχικό έδαφος (ο φαινομενολογικός όρος είναι Boden).
Ακόμα κι αν αυτός ο υποθετικός μελλοντικός απόγονος του σημερινού ανθρώπου ανακάλυπτε ότι κανείς από τους φυσικούς νόμους που είχε εμπειρικά ανακαλύψει στον πλανήτη - μήτρα του και εν συνεχεία διατυπώσει μέσω συνεπών φυσικών θεωριών δεν ίσχυε στο «νέο» Σύμπαν που βρέθηκε, δεν θα μπορούσε ποτέ να ισχυριστεί υπό απόλυτη έννοια ότι βρέθηκε σε ένα άλλο Σύμπαν.
Κι αυτό γιατί οι θεμελιώδεις φυσικές σταθερές που αποτελούν το βάθρο του επιστημολογικού εποικοδομήματός του στη Γη, π.χ. η παγκόσμια σταθερά G του Νεύτωνα, η σταθερά κ του Boltzmann ή h- σταθερά Ητου Planck, είναι πλέον ευρέως αποδεκτό και από την κοινότητα των φυσικών ότι είναι κατ' ουσίαν ανθρωπικές σταθερές, εκφράζουν δηλαδή εγγενώς τα όρια της ανθρώπινης γνώσης, όρια τα οποία είναι μεν αναπόδραστα και μη αλλοτριώσιμα αλλά ταυτόχρονα και μετατοπίσιμα κατά το μέτρο που είναι μετατοπίσιμος από θέση αρχής και ο γενικός ορίζοντας του πρωταρχικου εδάφους της εμπειρίας μας, όπως αυτός «συμπυκνώνεται» στον κόσμο της κοινής φυσικής μας εμπειρίας. (2)
Αυτό σημαίνει ότι ο υποθετικός άνθρωπος θα μπορούσε να επεκτείνει στη βάση της εμπειρίας του τις φυσικές σταθερές που ίσχυαν στο Σύμπαν εκκίνησής του σε ένα ευρύτερο συνεπές σύνολο που θα περιείχε τις προηγούμενες σαν υποσύνολο με περιορισμό του πεδίου εφαρμογής τους ακριβώς στο Σύμπαν εκκίνησης. Υπό την έννοια αυτή ουδέποτε πρόκειται να υπάρξει ένα νέο Σύμπαν για έναν ανθρώπινο παρατηρητή καθόσον λογίζεται ως άνθρωπος, απλώς θα επεκτείνει δυνητικώς επ' άπειρον τον ορίζοντα του Κόσμου-Ζωής με τον οποίο, όπως τονίστηκε προηγουμένως, βρίσκεται σε μια σχέση αμοιβαιότητας και συν-υπαγωγής.
Επιστημολογικά αφελές
Από την άποψη αυτή γίνεται φανερό ότι το ερώτημα του τι υπήρχε πριν από την πρωταρχική στιγμή της δημιουργίας του Σύμπαντος (πάντα υπό τον όρο ότι δεχόμαστε την κρατούσα εκδοχή του Bing Bang) είναι επιστημολογικά αφελές εφόσον δεχόμαστε ότι αυτό που επακολούθησε τη Μεγάλη Εκρηξη είναι ο Κόσμος-Ζωή που μας περιέχει. Διότι απλούστατα δεν υπάρχει τρόπος να προσπελάσουμε εκείθεν του πλαισίου που καθορίζει η μη αλλοτριώσιμη φυσικής μας εμπειρία εντός του δυνητικά επεκτάσιμου πεδίου της. Ακριβώς όπως κατ' αναλογίαν το κβάντο δράσης h- του Planck αντιπροσωπεύει το κατώτατο όριο κάθε δράσης στο Σύμπαν, πέραν του οποίου δεν καταγράφεται αλληλεπίδραση διά μέσου του τριγώνου παρατηρητής (φορέας συνείδησης) -συσκευή μέτρησης- παρατηρούμενο αντικείμενο.
Το συμπέρασμα λοιπόν από τα παραπάνω ή μάλλον ένα ανοιχτό ερώτημα είναι αν κοσμολογικές θεωρίες όπως αυτή του καθηγητή Neil Turok μπορούν να θεωρηθούν εντυπωσιακές πλην φιλοσοφικώς «αφελείς» απαντήσεις σε έγκυρα επιστημολογικά ερωτήματα ή τελικώς αφορούν ερωτήματα θεμελιωδώς φαινομενολογικού χαρακτήρα, βάζοντας παράλληλα στην άκρη παραδοσιακές μεταφυσικού - θρησκευτικού περιεχομένου πεποιθήσεις. Με μία φράση, είναι εξαιρετικά αμφίβολο αν τέτοιου είδους κοσμολογικά ερωτήματα μπορούν να τεθούν ως αμιγώς επιστημολογικού τύπου ερωτήματα αγνοώντας τον συν-καθορισμό της ανθρώπινης εμπειρίας και του «παρατηρησιακού» της πεδίου.
Η ακόμη, είναι δυνατόν να περιγραφούν νέα, ασύλληπτα άπειρα τον αριθμό, αναβλύζοντα Σύμπαντα-πομφόλυγες (bubble universes) σαν τυχαίες διακυμάνσεις μέσα σε έναν κοσμικό αφρό, κατά τον κοσμολόγο του Πανεπιστημίου Stanford, Andrei Linde;
Μήπως οι αρχαίοι Ελληνες είχαν διατυπώσει στη γλώσσα της εποχής τους τις πιο προχωρημένες κοσμολογικές θεωρίες περί γένεσης, όπως διατείνονται για τους Λεύκιππο - Δημόκριτο σε άρθρο τους οι καθηγητές Αστροφυσικής κ.κ. Στ. Θεοδοσίου και Μ. Δανέζη;
Υπάρχει ένα τέλος σε όλες αυτές τις αναζητήσεις και εν τέλει έχει νόημα να διατυπώνονται τέτοιου είδους ερωτήματα τα οποία καταλήγουν σε ορισμένες περιπτώσεις μέσα από έναν εξεζητημένο μαθηματικό φορμαλισμό στη διατύπωση των πιο εξωτικών αν όχι παράλογων σεναρίων, όπως πρόσφατες κοσμολογικές απόψεις περί μιας άπειρης ακολουθίας αναδρομικών Συμπάντων, ένα από τα οποία είναι και το γνωστό μας και στα οποία πιθανόν να υπάρχουν αντίγραφα δικά μας στην πιθανότερη εκδοχή τους ως άυλες συνειδήσεις! Η τελευταία αυτή κοσμολογική εκδοχή μάλιστα, δηλαδή η Μεγάλη Θεωρία του Εγκεφάλου ή Θεωρία του Εγκεφάλου Boltzmann (Big Brain Theory) έδωσε την ευκαιρία στον Dennis Overbye να διατυπώσει το λογοπαίγνιο σε άρθρο του στους New York Times (15/1/08) μήπως τελικά οι κοσμολόγοι έχουν χάσει το δικό τους μυαλό (brain)!
Ο καθηγητής του Κέιμπριτζ Neil Turok εξάλλου σε διάλεξή του στο Μέγαρο Μουσικής τον Απρίλιο, στο πλαίσιο των εκδηλώσεων του Megaron Plus, αναφέρθηκε μέσω της νεόκοπης φυσικής θεωρίας των μεμβρανών (M-Theory) στη Θεωρία του Εκπυρωτικού Σύμπαντος σαν μια ανακυκλούμενη αενάως γένεση - φθορά μιας άπειρης ακολουθίας Συμπάντων. Με άλλα λόγια, η θεωρία του διατυπώνει μια εικασία μέσα στο επικρατούν σήμερα γενικό επιστημολογικό πλαίσιο για το τι ενδεχομένως υπήρξε πριν από το Μεγάλο Μπαμ της Πρωταρχικής Εκρηξης, αν βέβαια δεχθούμε ότι αυτή η τελευταία είναι μια κατά απόλυτη έννοια έγκυρη φυσική θεωρία.
Εικασίες
Το ερώτημα ωστόσο που αναφύεται τόσο σε σχέση με τις απόψεις Turok όσο και με όσα κοσμολογικά σενάρια διατυπώνουν ισχυρισμούς για το πριν του γνωστού Σύμπαντος που μας περιέχει ή με εκείνα που κάνουν λόγο για μια απειρία παράλληλων Συμπάντων κ.λπ., δεν είναι τόσο αν αυτά είναι συνεπή μοντέλα απότοκα κάποιων συμβατικών ή μη φυσικών θεωριών όσο, σε ένα βαθύτερο επίπεδο, εάν είναι δυνατόν να διατυπωθούν επιστημολογικές εικασίες για ένα πλαίσιο αναφοράς που κατά τεκμήριο υπερβαίνει τη δυνατότητα μιας τέτοιας περιγραφής.
Μπορεί να τεθεί δηλαδή το ερώτημα αν όντως υπάρχει επιστημολογικό πλαίσιο ανεξάρτητο του (νοούντος) υποκειμένου ή αντίθετα ένα τέτοιο πλαίσιο καθορίζεται με όρους συν-υπαγωγής με το υποκείμενο εντός ενός Κόσμου-Φύσης φορέα κάθε νοήματος, κατά τον Γάλλο υπαρξιστή φιλόσοφο Maurice Merleau-Ponty; (1) Η αλλιώς, για να περάσουμε στον ιδρυτή της επιστήμης της Φαινομενολογίας. Ε. Husserl, από τη στιγμή που είμαστε φυσικα σώματα - φορείς συνείδησης και έχουμε μια ιδιαίτερη σχέση αμοιβαιότητας με τα αντικείμενα καθ' εαυτά εντός του Κόσμου-Ζωής (όπως αποκαλεί τον περιβάλλοντα κόσμο ως πρωταρχικό έδαφος της εμπειρίας μας) που μας συμπεριλαμβάνει, είναι αδύνατον εξ αυτού του λόγου να τον υπερβούμε.
Για να γίνει πιο κατανοητή αυτή η άποψη, ας φανταστούμε υποθετικά ένα ανθρώπινο ον σε ένα πολύ μακρινό μέλλον να φτάνει μέσω μιας ασύλληπτης αυτή την εποχή τεχνολογίας είτε ως φυσική παρουσία είτε μέσω κάποιας μορφής επικοινωνίας σε ένα Σύμπαν - πομφόλυγα, όπως περιγράφεται ένα τέτοιο μοντέλο στις τελευταίες κοσμολογικές θεωρίες.
Από τη στιγμή που παραμένει αναλλοίωτο ως ανθρώπινο ον με την ιδιαίτερη «αρχιτεκτονική» φυσικού σώματος - φορέα συνείδησης που ξέρουμε, αυτό το υποτιθέμενο ξένο, εξωτικό Σύμπαν θα είναι γι' αυτόν απλή επέκταση του Σύμπαντος που γνωρίζουμε και το οποίο μας περιέχει ως πρωταρχικό έδαφος (ο φαινομενολογικός όρος είναι Boden).
Ακόμα κι αν αυτός ο υποθετικός μελλοντικός απόγονος του σημερινού ανθρώπου ανακάλυπτε ότι κανείς από τους φυσικούς νόμους που είχε εμπειρικά ανακαλύψει στον πλανήτη - μήτρα του και εν συνεχεία διατυπώσει μέσω συνεπών φυσικών θεωριών δεν ίσχυε στο «νέο» Σύμπαν που βρέθηκε, δεν θα μπορούσε ποτέ να ισχυριστεί υπό απόλυτη έννοια ότι βρέθηκε σε ένα άλλο Σύμπαν.
Κι αυτό γιατί οι θεμελιώδεις φυσικές σταθερές που αποτελούν το βάθρο του επιστημολογικού εποικοδομήματός του στη Γη, π.χ. η παγκόσμια σταθερά G του Νεύτωνα, η σταθερά κ του Boltzmann ή h- σταθερά Ητου Planck, είναι πλέον ευρέως αποδεκτό και από την κοινότητα των φυσικών ότι είναι κατ' ουσίαν ανθρωπικές σταθερές, εκφράζουν δηλαδή εγγενώς τα όρια της ανθρώπινης γνώσης, όρια τα οποία είναι μεν αναπόδραστα και μη αλλοτριώσιμα αλλά ταυτόχρονα και μετατοπίσιμα κατά το μέτρο που είναι μετατοπίσιμος από θέση αρχής και ο γενικός ορίζοντας του πρωταρχικου εδάφους της εμπειρίας μας, όπως αυτός «συμπυκνώνεται» στον κόσμο της κοινής φυσικής μας εμπειρίας. (2)
Αυτό σημαίνει ότι ο υποθετικός άνθρωπος θα μπορούσε να επεκτείνει στη βάση της εμπειρίας του τις φυσικές σταθερές που ίσχυαν στο Σύμπαν εκκίνησής του σε ένα ευρύτερο συνεπές σύνολο που θα περιείχε τις προηγούμενες σαν υποσύνολο με περιορισμό του πεδίου εφαρμογής τους ακριβώς στο Σύμπαν εκκίνησης. Υπό την έννοια αυτή ουδέποτε πρόκειται να υπάρξει ένα νέο Σύμπαν για έναν ανθρώπινο παρατηρητή καθόσον λογίζεται ως άνθρωπος, απλώς θα επεκτείνει δυνητικώς επ' άπειρον τον ορίζοντα του Κόσμου-Ζωής με τον οποίο, όπως τονίστηκε προηγουμένως, βρίσκεται σε μια σχέση αμοιβαιότητας και συν-υπαγωγής.
Επιστημολογικά αφελές
Από την άποψη αυτή γίνεται φανερό ότι το ερώτημα του τι υπήρχε πριν από την πρωταρχική στιγμή της δημιουργίας του Σύμπαντος (πάντα υπό τον όρο ότι δεχόμαστε την κρατούσα εκδοχή του Bing Bang) είναι επιστημολογικά αφελές εφόσον δεχόμαστε ότι αυτό που επακολούθησε τη Μεγάλη Εκρηξη είναι ο Κόσμος-Ζωή που μας περιέχει. Διότι απλούστατα δεν υπάρχει τρόπος να προσπελάσουμε εκείθεν του πλαισίου που καθορίζει η μη αλλοτριώσιμη φυσικής μας εμπειρία εντός του δυνητικά επεκτάσιμου πεδίου της. Ακριβώς όπως κατ' αναλογίαν το κβάντο δράσης h- του Planck αντιπροσωπεύει το κατώτατο όριο κάθε δράσης στο Σύμπαν, πέραν του οποίου δεν καταγράφεται αλληλεπίδραση διά μέσου του τριγώνου παρατηρητής (φορέας συνείδησης) -συσκευή μέτρησης- παρατηρούμενο αντικείμενο.
Το συμπέρασμα λοιπόν από τα παραπάνω ή μάλλον ένα ανοιχτό ερώτημα είναι αν κοσμολογικές θεωρίες όπως αυτή του καθηγητή Neil Turok μπορούν να θεωρηθούν εντυπωσιακές πλην φιλοσοφικώς «αφελείς» απαντήσεις σε έγκυρα επιστημολογικά ερωτήματα ή τελικώς αφορούν ερωτήματα θεμελιωδώς φαινομενολογικού χαρακτήρα, βάζοντας παράλληλα στην άκρη παραδοσιακές μεταφυσικού - θρησκευτικού περιεχομένου πεποιθήσεις. Με μία φράση, είναι εξαιρετικά αμφίβολο αν τέτοιου είδους κοσμολογικά ερωτήματα μπορούν να τεθούν ως αμιγώς επιστημολογικού τύπου ερωτήματα αγνοώντας τον συν-καθορισμό της ανθρώπινης εμπειρίας και του «παρατηρησιακού» της πεδίου.
* Δρ μαθηματικός Πανεπιστημίου Πατρών
1. Βλ. Maurice Merleau-Ponty: La Nature, Ed. Du Seuil, Paris, 1995.
2. Βλ. G. Cohen Tanoudji: Οι Παγκόσμιες Σταθερές, εκδ. Κάτοπτρο, 1993.
1. Βλ. Maurice Merleau-Ponty: La Nature, Ed. Du Seuil, Paris, 1995.
2. Βλ. G. Cohen Tanoudji: Οι Παγκόσμιες Σταθερές, εκδ. Κάτοπτρο, 1993.
Ελευθεροτυπία
ramnousia.com
ntokoumentagr.blogspot.gr
