Το Château-Gaillard ήταν το αγαπημένο κάστρο του
Ριχάρδου Α' του Λεοντόκαρδου (1188-1199) στην Κάτω Νορμανδία. Έλαβε το σημερινό
του όνομα, όταν ο βασιλιάς, βλέποντας για πρώτη φορά το κάστρο που χτίστηκε
κατόπιν παραγγελίας του με λαμπρούς λευκούς πέτρινους τοίχους, διπλά τείχη,
κρεμαστές γέφυρες και δεκατρείς ισχυρούς πύργους, αναφώνησε: "Quel château
gaillard" (Τι ευχάριστο κάστρο!). Τουλάχιστον έτσι το περιγράφει ο Γάλλος
μυθιστοριογράφος Maurice Druon στο "Η φυλακή του Château-Gaillard".
Τον
Μάιο του 2008, κατά τη διάρκεια ανασκαφών γύρω από το κάστρο, οι αρχαιολόγοι του
Πανεπιστημίου του Μπρίστολ έκαναν μια εκπληκτική ανακάλυψη. Ανακάλυψαν δυο
τάφους, ο ένας δίπλα στον άλλο. Και στους δυο βρήκαν τα απομεινάρια ενός ιππότη
με πανοπλία, στον έναν τάφο ένα σκελετό ενός αλόγου, ενώ στον άλλο θραύσματα από
μεταλλικά αντικείμενα τα οποία, από ψηλά, έμοιαζαν με σκελετό ... ποδηλάτου!
Οι Βρετανοί επιστήμονες καθάρισαν προσεκτικά τα
θραύσματα, τα μετέφεραν,έκανε απογραφή, και συγκλονίστηκαν όταν είδαν ότι ήταν
στην πραγματικότητα ένα ποδήλατο, του οποίου τα σιδερένια μέρη είχαν παραμείνει
σε τόσο καλή κατάσταση επειδή είχαν καλυφθεί με κερί πριν θαφτούν.
"Όταν με κάλεσαν από τον χώρο της ανασκαφής
λέγοντας μου ότι βρήκαν ένα ποδήλατο του 12ου αιώνα", αναφέρει ο Steve Berkeley,
μηχανικός και κατασκευαστής του του Επιστημονικού και Τεχνικού Κέντρου του
Πανεπιστημίου του Κέμπριτζ ο οποίος, μαζί με τον συνάδελφο του Andrew Hopkins
συναρμολόγησαν τα ανασκαμμένα τμήματα, θα ήμουν σίγουρος πως ήταν κάποια
πρωταπριλιάτικη πλάκα, αν δεν μου το έλεγε ο ίδιος ο επικεφαλής της ανασκαφής,
Καθηγητής John Williams. Και καθώς συναρμολογούσαμε σταδιακά τα σωζόμενα
θραύσματα, ο θαυμασμός μας μεγάλωνε όλο και περισσότερο για τον άγνωστο
μεσαιωνικό κατασκευαστή."
Είναι όμως αυτή η κατασκευή μεσαιωνική; Οι
απόψεις των ειδικών διίστανται.
"Σαν ειδικός στις μεσαιωνικές πανοπλίες
ιπποτών", ανέφερε ο καθηγητής αρχαιολογίας Justin Pierre, ο αντιπρόσωπος της
Γαλλικής Ακαδημίας Επιστημών στις ανασκαφές του Château-Gaillard, "πρέπει να πως
ότι ο τρόπος επεξεργασίας του κράματος και η μέθοδος των ακτίνων Χ που
χρησιμοποιήθηκαν, δείχνουν προς τον 15ο αιώνα, και ποιο συγκεκριμένα στις
μεθόδους επεξεργασίας των εργαστηριών όπλων του Μιλάνου και της Βενετίας, κυρίως
σε εκείνους της διάσημης δυναστείας Missaglia".
Αυτό σημαίνει πως το
ποδήλατο υπάρχει από το Μεσαίωνα;
"Το ποδήλατο είναι πολύ πιο παλιά
εφεύρεση του ανθρώπινου πολιτισμού απ' ότι πιστεύουν πολλοί", αναφέρει ο Peter
Godward, καθηγητής του Τμήματος Ιστορίας και Αρχαιολογίας του Πανεπιστημίου του
Κάρντιφ. "Η συγκλονιστική ανακάλυψη του Château-Gaillard απλά ενισχύει τα
αποτελέσματα των ερευνητών του πανεπιστημίου μας. Από το 1962 διαδόθηκαν τα νέα
ότι κατά τη διάρκεια μιας αρχαιολογικής ανασκαφής στις Βερσαλίες βρέθηκε ένα
κλειστό κελάρι, με ένα ποδήλατο από την εποχή της βασιλείας του Βασιλιά Ήλιου"
(Λουδοβίκος ΙΔ').
"Η είδηση δημιούργησε πολύ θόρυβο και οδήγησε
σε έντονες συζητήσεις. Μετά τις ανασκαφές στις Βερσαλίες, το πανεπιστήμιο μας
αποφάσισε να δημιουργήσει ένα διεθνές κέντρο έρευνας για την ενδελεχή εξέταση
του ζητήματος. Εδώ και αρκετά χρόνια συλλέγουμε δεδομένα, μιλάμε με αρχαιολόγους
και συλλέκτες, και έχουμε εξετάσει συλλογές και χειρόγραφα από τα μεγαλύτερα
μουσεία του κόσμου.
Τέλος, το 1986 καταφέραμε να έρθουμε σε επαφή με
τον συλλέκτη τέχνης Andrea Castilles, συνιδρυτή του οίκου δημοπρασιών Sotbyes, ο
οποίος όταν ήταν νεότερος ήταν ενθουσιώδης ποδηλάτης. Το 1951 συμμετείχε στην
Γύρο της Ιταλίας και το 1955 σε αυτόν της Γαλλίας. Στην διάσημη συλλογή του έχει
ένα ειδικό τμήμα με κομμάτια τέχνης που έχουν σχέση το ποδήλατο. Μας τα πρόσφερε
να τα δούμε. Και αυτά που είδαμε ξεπέρασαν την φαντασία μας.
Ο Σάντρο
Μποτιτσέλι (1445-1510) έφτιαξε από το 1492 μέχρι το 1500 κάποιες εικονογραφήσεις
για τη Θεία Κωμωδία του Δάντη. Ένα από τα σχέδια του για το Canto XXXI για το
Καθαρτήριο, που υπάρχει στη συλλογή του κ. Castilles είναι η μεταφορά της
Βεατρίκης στον Δάντη σε έναν άρμα που σέρνει ένας γρύπας.
'Δείτε πιο προσεκτικά την φιγούρα που χαιρετά την
πομπή στο προσκήνιο', είπα ο κ. Castilles. 'Μπορείτε να δείτε τι έχει δίπλα
του;'
Στη συνέχεια, με ένα νεύμα του ένα τεράστιο,
ερμητικά κλειστό γυάλινο κλουβί μεταφέρθηκε στην αίθουσα. Το κλουβί υπήρχε για
να προστατεύει ένα μικρό πίνακα ζωγραφικής. Σε μια πιο προσεκτική εξέταση, ο
πίνακας ήταν ίδιος με το προηγούμενο σχέδιο.
Είναι ένας από τους λιγότερο γνωστούς πίνακες του
Μποτιτσέλι', είπε ο κ. Castilles. 'Η σύνθεση και οι λεπτομέρειες είναι απόλυτα
ταυτόσημες με το Πορτρέτο του Αγίου Αυγουστίνου του 1495, επομένως θα ζωγράφισε
και τους δυο πίνακες την ίδια εποχή. Το γεγονός ότι αυτός ο πίνακας
αντιπροσωπεύει μια γυναικεία εκδοχή του ποδηλάτου, επίσης το συνδέει με το
μεγαλύτερο των αριστουργημάτων, τη Γέννηση της Αφροδίτης. Η έρευνα στην ιστορία
της τέχνης έδειξε ότι αυτό το Πορτρέτο ενός Ποδηλάτου δεν είχε μεγάλη επιτυχία
στη ζωή του δασκάλου. Οι σύγχρονοι του δεν κατάλαβαν τι αντιπροσώπευε. Γιατί ο
Μποτιτσέλι παρουσίασε το ποδήλατο σαν γυναικεία εκδοχή; Και πως η Θεία Κωμωδία
συνδέεται με όλα αυτά; Ίσως το ποδήλατο είναι σύμβολο της Βεατρίκης; Εσείς, οι
μελετητές, πρέπει να βρείτε τις απαντήσεις σε αυτά τα ερωτήματα.
Ο
πίνακας ξεχάστηκε μόλις πέθανε ο δάσκαλος. Διατηρήθηκε στο Berlin State Museum,
απ' όπου εξαφανίστηκε κατά τη διάρκεια του Β' Παγκοσμίου Πολέμου. Έπειτα
κατέληξε σε μένα καθαρά από τύχη... αλλά αυτό είναι μια άλλη
ιστορία'.
Έπειτα ο κ. Castilles μας ζήτησε να τον συνοδεύσουμε στην
αίθουσα εκθέσεων του κάστρου του που βρισκόταν στον δεύτερο όροφο του
μεσαιωνικού πύργου με όλα τα επιτεύγματα της σύγχρονης τεχνολογίας.
Βλέπετε
ένα έργο του Χανς Χόλμπαϊν του νεότερου, του μεγάλου προσωπογράφου της
Αναγέννησης και βασιλικού ζωγράφου του Ερρίκου Η' της Αγγλίας. Το ζωγράφισε το
1540, την ίδια χρονιά με το διάσημο πορτραίτο του Ερρίκου που βρίσκεται στο
Εθνικό Μουσείο της Ρώμης. Είχαν πολλά κοινά σημεία...'
Έπειτα ακολούθησε ένα νέο θαύμα.
'Αυτός ο πίνακας είναι του Γιαν βαν Άικ
(1385-1441), δάσκαλου της πρώιμης Φλαμανδικής Αναγέννησης. 'Ο γάμος των
Αρνολφίνι', είναι διάσημος σε όλους, αλλά σχεδόν κανείς δεν ξέρει αυτό το
αριστούργημα, που δημιούργησε την ίδια χρονιά', είπε ο κ. Castilles.
Ο κ. Castilles μας είπε επίσης ότι στην οπίσθια
όψη του πίνακα του Μποτιτσέλι, του πίνακα του Χόλμπαϊν και σε αυτόν του βαν Άικ,
κατά την εξέταση με ακτίνες Χ, βρέθηκε το ίδιο σχέδιο: ένα εστεμμένο λιοντάρι
πάνω σε δυο ρόδες, που κοιτάει τον ήλιο και το φεγγάρι. 'Σε τι μπορεί να
αναφέρεται; Ίσως στο Τάγμα των Ιπποτών του Ποδηλάτου;' Χαρήκαμε με την ιδέα, μην
ξέροντας πόσο κοντά ήμασταν στην αλήθεια.
'Το ποδήλατο δεν είναι μόνο ένα
όχημα μεταφοράς', είπε ο κ. Castilles καθώς φεύγαμε, 'αλλά μια μορφή
καλλιτεχνικής έκφρασης, ένας τρόπος ζωής και μιας Weltanschauung (κοσμοθεωρίας).
Γιατί όλοι αυτοί οι μεγάλοι καλλιτέχνες αφιέρωσαν πίνακες στο
ποδήλατο;'"
Υπήρξε όμως στην πραγματικότητα το Τάγμα των Ιπποτών του
Ποδηλάτου;
"Το κέντρο ερευνών μας συνέλεξε πολλές
πληροφορίες από το 1962, και με αυτές μπορούμε να ισχυριστούμε με βεβαιότητα ότι
από τον 12ο μέχρι και τον 15ο αιώνα 'το Τάγμα του Ήλιου και του Φεγγαριού' όντως
υπήρξε στην Ευρώπη. Σύμφωνα με τις πηγές, οι ιππότες αυτού του τάγματος ίππευαν
'σιδερένια άλογα' και συμμετείχαν σε μάχες μαζί με τους παραδοσιακούς ιππείς. Η
γρηγοράδα τους, οι γρήγοροι ελιγμοί τους και τα άτρωτα 'άλογα' τους ήταν σοβαρή
απειλή, ενώ η ασυνήθιστη εμφάνιση τους, που θύμιζε τους Καβαλάρηδες της
Αποκάλυψης, προκαλούσε παράλυση στους εχθρούς. Μπορούσαν να καλύπτουν μεγάλες
αποστάσεις, καθώς δεν χρειαζόντουσαν τροφή για τα 'άλογα' τους. Οι τελευταίοι
ακόλουθοι τους, για παράδειγμα οι Άγγλοι Brighton Rifles που δημιουργήθηκαν το
1885 ήταν μια αξιοσημείωτη μονάδα στον Πόλεμο των Μπόερς το 1899-1902, και στον
20ο αιώνα υπήρχαν ανάλογες μονάδες ποδηλατιστών σε όλες τις χώρες του κόσμου.
Το πρώτο καταγεγραμμένο αρχείο για τους Ιππότες
του Ήλιου και του Φεγγαριού βρίσκεται σε ένα χειρόγραφο της δημοφιλούς ιστορικής
συλλογής "The Deeds of the Romans" (Οι Πράξεις των Ρωμαίων) από το 1230-40. Η
εικονογράφηση του χειρόγραφου παρουσιάζει έναν ιππότη να ιππεύει μπροστά από τον
υπόλοιπο στρατό μια κατασκευή παρόμοια με ένα ποδήλατο και η ασπίδα του δείχνει
το εστεμμένο λιοντάρι πάνω σε δυο ρόδες. Είναι επίσης η πρώτη παρουσίαση του
οικοσήμου του τάγματος.
Επίσης βρίσκουμε το σχέδιο στο χειρόγραφο του
14ου αιώνα 'Bellenville Manuscript', μια συλλογή των οικοσήμων του Άγγλου
βασιλιά και των υποτελών του...
Καθώς και σε ένα γαλλικό βιβλίο του 15ου αιώνα με
οικόσημα.
Όμως, η πλήρης μορφή του οικοσήμου περιέχει και
την ενωμένη μορφή του ήλιου και του φεγγαριού και δυο φιγούρες που κρατούν την
ασπίδα: έναν ασημένιο γρύπα και ένα ασημένιο λιοντάρι, και τα δύο πάνω σε ρόδες.
Το ρητό του οικοσήμου, 'IN VELOX LIBERTAS' μπορεί να μεταφραστεί: 'Ελευθερία
στην ταχύτητα', 'η ταχύτητα σε ελευθερώνει' ή 'Γρήγορα στην ελευθερία'.
Το λιοντάρι συμβολίζει τον Ήλιο ή τη δύναμη και
τη φωτιά. Το φτερωτό λιοντάρι, τη δύναμη και την ταχύτητα. Ο γρύπας είναι
σύμβολο της σελήνης και της βασιλείας, ο άρχοντας του αέρα.
Ο Ήλιος και
το Φεγγάρι, αυτές οι δυο ρόδες πάντα γυρνούν στον ουρανό, πάντα η μια ακολουθεί
την άλλη και ποτέ η μια δεν φτάνει την άλλη, φανερά αναφέρεται στα μέλη του
τάγματος τα οποία πάντα πάνω στις ρόδες τους κατευθύνονται προς μια πιο μεγάλη
ελευθερία.
Το λιοντάρι με τα φτερά μπορεί κανείς να δει μετά την
Αναγέννηση στον θυρεό της Βενετίας, ενώ ολόκληρη η σύνθεση, με τον Ήλιο και το
Φεγγάρι, βρίσκεται σε αυτόν του Μιλάνου".
Γιατί όμως μόνο στη Βενετία και το
Μιλάνο;
"Δεν είναι τυχαίο που τα σύμβολα της Βενετίας και του Μιλάνου
εμφανίζονται στο οικόσημο των Ιπποτών του Ήλιου και του Φεγγαριού", αναφέρει ο
Pierre Justin. "Αυτές οι δυο πόλεις ήταν τα κέντρα της κατασκευής όπλων στην
Ευρώπη του 14ου και του 15ου αιώνα, και η κατασκευή και οι λεπτομέρειες του
ποδηλάτου που ήρθε στο φως αντανακλά τις τεχνολογικές μεθόδους των
κατασκευαστών".
Η ανακάλυψη όμως του Château-Gaillard έκρυβε ακόμη μια
έκπληξη.
Οι Steve Berkeley και Andrew Hopkins, συναρμολογώντας τα
ανασκαμμένα κομμάτια, αποφάσισαν να φτιάξουν ένα αντίγραφο του ποδηλάτου.
Μπορούσαν να ακολουθήσουν το μοντέλο που βρήκαν, όμως, δεν είχαν ένα λεπτομερές
πρότυπο. Το καλοκαίρι του 2008 επισκέφτηκαν μεγάλες συλλογές πανοπλιών στη
βόρεια Ιταλία, ελπίζοντας να βρουν κάτι να εμπνευστούν από τις δημιουργίες των
τεχνιτών του Μιλάνου και της Βενετίας, πρωτίστως από τη δυναστεία Missaglia,
αλλά χωρίς αποτελέσματα.
Τότε ο Peter Godward στράφηκε στον παλιό του
γνώριμο, τον 82χρονο Andrea Castilles. Και όχι άδικα. Ο Castilles είχε καλές
σχέσεις με έναν κατασκευαστή όπλων της βόρειας Ιταλίας του οποίου οι πρόγονοι
ήταν σιδηρουργοί στο Μιλάνο του 9ου αιώνα. Επίσης του έδωσε σχέδια από τον 14ο
και 15ο αιώνα.
"Μόλις είδα τις φωτογραφίες του Giovanni Ferrelli,
αναφώνησε με τα μάτια του στραμμένα προς τον ουρανό: 'Santa Madonna! Αδύνατο!'
και με δάκρυα στα μάτια άρχισε να βγάζει διάφορα σχέδια από το μυστικό αρχείο
της οικογένειας του", ανέφερε αργότερα ο Castilles.
Τα προσεκτικά φυλαγμένα σχέδια της δυναστείας
Missaglia παρείχαν απίστευτες λεπτομέρειες, φινίρισμα της επιφάνειας,
διαστάσεις, τρόπους σύνθεσης, όλα με εξηγήσεις, περιγραφές, ακόμα και μυστικά
του πως να χειριστεί κανείς το μέταλλο... Και κάθε σχέδιο είχε εκτός από
μονόγραμμα της δυναστείας, το εστεμμένο λιοντάρι στις δυο ρόδες.
Ο
Giovanni Ferrelli ανακοίνωσε πως ήταν μεγάλη τιμή γι'΄αυτόν να συμμετάσχει στην
κατασκευή του οχήματος. Η ομάδα, με αρχηγό τον ίδιο, ολοκλήρωσε το έργο σε έξι
μήνες. Το όνειρο των Steve Berkeley και Andrew Hopkins είχε γίνει
πραγματικότητα. Το αποτέλεσμα φαίνεται στην φωτογραφία από κάτω. Το έργο πήρε το
όνομα "Ριχάρδος ο Λεοντόκαρδος" από τον ιδιοκτήτη του Château-Gaillard, του
οποίου η γη διατηρούσε το μυστικό του Τάγματος φυλαγμένο για τόσους αιώνες.
