Όταν η διαφορετικότητα δεν γίνεται
αποδεκτή ως τέτοια και δεν ενσωματώνεται στις συλλογικότητες στα πλαίσια
μιας εξελικτικής διαδικασίας τότε η ποικιλομορφία των σύγχρονων
κοινωνιών θρυμματίζεται αργά ή γρήγορα σαν σάπιο ξύλο.
Αυτό είναι το αποτέλεσμα μιας έρευνας
που διεξήγαγε το διάσημο γερμανικό Think Tank, Ίδρυμα Bertelsmann. για
την Αυστρία. Το συμπέρασμα της έρευνας αυτής επεκτείνεται σε πολλές
άλλες πλούσιες χώρες του Βορρά οι οποίες δεν φαίνονται πλέον σε θέση
να ανεχθούν και να αντέξουν οικονομικά την κοινωνική συνοχή. Η
αμφισβητούμενη έννοια της «διαφορετικότητας», αναδεικνύεται με βάση την
έρευνα του Ιδρύματος ταυτόχρονα σε πρόβλημα όσο και σε ευκαιρία .
Όπως έχουν δείξει άλλωστε και άλλες
έρευνες του Ιδρύματος Bertelsmann από το Gütersloh, πολλές πλούσιες
χώρες του Βορρά κατατάσσονται πολύ πιο πίσω από τις σκανδιναβικές
χώρες, όσον αφορά το ζήτημα της κοινωνικής ετερότητας. Πολλές πλούσιες
χώρες της Ευρώπης σε αντίθεση με τις σκανδιναβικές δυσκολεύονται να
αντιμετωπίσουν την κοινωνική ποικιλομορφία και διαφορετικότητα ως εν
δυνάμει στοιχείο εμπλουτισμού που ενισχύει την κοινωνική συνοχή. Κατά
συνέπεια πολλές πλούσιες χώρες του Βορρά είναι φτωχές στο ζήτημα της
συλλογικής συμβίωσης.
Ειδικότερα μια συγκεκριμένη έρευνα του
Ιδρύματος Bertelsmann έδειξε ότι η συνοχή της γερμανικής κοινωνίας
είναι λιγότερο ανεπτυγμένη από ό, τι σε πολλές άλλες χώρες. Η Γερμανία
καταλαμβάνει μόνο την μέτρια θέση 14 ανάμεσα σε 34 χώρες στο πεδίο
της κοινωνικής συνοχής. Ιδιαίτερα καλές επιδόσεις έχουν οι
σκανδιναβικές και αγγλοσαξονικές χώρες. Όπως διατείνονται οι ερευνητές
υπάρχει κατ 'αναλογία μεγαλύτερη ποιότητα κοινωνικής συμβίωσης σε κράτη
με μεγαλύτερη κοινωνική συνοχή. Υπό ευνοϊκές συνθήκες, οι άνθρωποι
ανταποκρίνονται σε ανθεκτικότερες κοινωνικές σχέσεις, αισθάνονται πιο
συναισθηματικά συνδεδεμένοι με τους άλλους ανθρώπους στη χώρα τους και
επικεντρώνονται περισσότερο στο κοινό καλό. Ένα καλό πλαίσιο για μια
ισχυρή κοινωνική συνοχή, κατά την άποψη των ερευνητών είναι η
μεγαλύτερη κοινωνική ευημερία, η μεγαλύτερη εισοδηματική ισότητα και η
ανάπτυξη της κοινωνίας της γνώσης. Οι χώρες με την μεγαλύτερη συνοχή
είναι η Δανία, η Νορβηγία, η Σουηδία και η Φινλανδία. Οι χώρες με την
μικρότερη συνοχή είναι η Βουλγαρία, η Ελλάδα και τη Ρουμανία.
Για την έρευνα με τίτλο «ραντάρ
κοινωνικής συνοχής» αξιολογήθηκαν από μια ερευνητική ομάδα από το
Πανεπιστήμιο της Βρέμης δεδομένα από τα τελευταία 25 χρόνια που
συνοψίζονται σε έναν πίνακα .Η ερευνητική ομάδα προσέφυγε σε μια σειρά
από διεθνείς συγκριτικές μελέτες. και ερεύνησε την κοινωνική συνοχή των
κρατών μελών της ΕΕ καθώς και της Αυστραλίας, του Καναδά, της Νέας
Ζηλανδία, της Νορβηγίας, της Ελβετίας, των ΗΠΑ και του Ισραήλ. Η
μελέτη εξετάζει κοινωνικούς δείκτες στην ανάπτυξή τους.
Στα συνολικά αποτελέσματα
συμπεριλήφθηκαν τα αποτελέσματα από εννέα δείκτες όπως τα κοινωνικά
δίκτυα , η κοινωνική, εμπιστοσύνη στους άλλους, το αίσθημα δικαιοσύνης ,
η αποδοχή της διαφορετικότητας, η ταυτότητα , η εμπιστοσύνη στους
θεσμούς, η αλληλεγγύη, η ετοιμότητα αλληλοβοήθειας ,η αναγνώριση των
κοινωνικών κανόνων και η κοινωνική συμμετοχή.
Κατά την αντίληψη του Think Tank oι
σύγχρονες κοινωνίες δεν στηρίζονται μόνο στην αλληλεγγύη που
προέρχεται από την ομοιότητα, αλλά και στην αλληλεγγύη η οποία βασίζεται
στην πολυμορφία και την αλληλεξάρτηση. :
Αυτά είναι αναμφίβολα μεγάλα λόγια που
ακούγονται από την πλευρά της Bertelsmann Foundation., είναι όμως
φυσικό ότι οι αξιώσεις αυτές θα πρέπει να επανεξετασθούν πρώτα από όλα
και να εφαρμοστούν με μεγάλη σύνεση στην πράξη.
Πολλές από τις νοσηρές εξελίξεις στις
πλούσιες χώρες του Βορρά άλλωστε εδράζονται σε εντελώς διαφορετικές
αιτίες, όπως τα αστικά κόμματα που κινούνται πολλές φορές με
παρωπίδες απέναντι στα οξυμένα προβλήματα, και κατευθύνονται προς τον
δεξιό λαϊκισμό για να παραμείνουν ελκυστικά προς τον ανασφαλή μέσο όρο
των πολιτών. η σε μα εκδοχή αριστερού λαϊκισμό που προασπίζεται δήθεν
την εντόπια εργασία .
Σε όλα αυτά προστίθεται το συλλογικό
αίσθημα αδυναμίας στο σύγχρονο εργασιακό βίο , όπου ο εργαζόμενος
νοιώθει περισσότερο ως παιχνίδι των αγορών παρά ως σταθερό σημείο
αναφοράς .
Ο φόβος της απόλυσης και της ανεργίας
αναπαράγεται από τις καθημερινές ειδήσεις για τις μεγαλοπτωχεύσεις
εταιρειών και βιομηχανιών εν μέσω κρίσης . Κυριαρχεί επομένως μια
λογική άμυνας. που δεν επιτρέπει μεγάλα περιθώρια ανεκτικότητας. Τα
κεφάλια μέσα, που λέμε.
Η μεγάλη πίεση στην οποία εκτίθεται η
σημερινή γενιά εργαζομένων την εγκλωβίζει σε ένα συνεχές αίσθημα του
πνιγμού. Κάτω από τέτοιες συνθήκες είναι προφανές ότι δύσκολα μπορεί να
λειτουργήσει η συλλογικότητα ως σαμπρέλα σωτηρίας για άλλους. Ακόμη και
αν εξαιρέσουμε το αμφιλεγόμενο θέμα της μετανάστευσης, υπάρχουν
χιλιάδες άλλες κοινωνικές εστίες κρίσης που χρήζουν άμεσης
αντιμετώπισης.
Οι κοινωνίες του σήμερα έχουν υιοθετήσει την νοοτροπία του παρτάκια. Στηρίζονται κυριολεκτικά σε μια στην γενιά παρτάκηδων..
Με δεδομένο ότι ο, παρτάκιας είναι
αυτός που κοιτάει μόνο την πάρτη του, φροντίζει για το βόλεμά του και
συμπεριφέρεται καιροσκοπικά και ωφελιμιστικά. θεσπίζεται μια κοινωνία
βίαιου διαγκωνισμού και απόλυτης εξατομίκευσης.
«Σκέφτομαι πρώτα την πάρτη μου, και μετά τους άλλους» είναι το μότο. .
Ο καθένας προσπαθεί να αντισταθμίσει την συλλογικά διάχυτη υπαρξιακή αβεβαιότητα με λίγο περισσότερο εγωισμό.
Είναι ασαφές ότι το εγχείρημα
αποτυγχάνει εν τη γενέσει αφού σε συνθήκες «παρτακισμού», η ύπαρξη μιας
λαοθάλασσας φτωχών είναι απαραίτητη για τις νησίδες πλούτου που
ξεπροβάλλουν εδώ κι εκεί στην επιφάνεια μιας παγκόσμιας οικονομίας
χαμηλής στάθμης. Την ίδια στιγμή, που εξ αιτίας αυτής της συμπεριφοράς
δεν έχουμε αρκετό παραγόμενο πλούτο, έχουμε αρκετούς πλούσιους: αυτούς
που κέρδισαν στο «παζάρι», είτε με την πονηριά τους (εκμεταλλευόμενοι
ευκαιρίες = πιάνοντας κορόιδα) είτε με τη βία (έχοντας τα μέσα
εξαναγκασμού των άλλων). Παράλληλα, έχουμε πολλαπλάσιους φτωχούς: αυτούς
που έχασαν (ή «γεννήθηκαν χαμένοι») για να υπάρξουν οι λίγοι
κερδισμένοι.
Σε έναν κόσμο «ευέλικτο» στον οποίο
σχετικοποιείται κάθε ηθική αξία και διαλύεται κάθε ηθικός κώδικας,
είναι δύσκολη έως αδύνατη η προώθηση της κοινωνικής αλληλεγγύης και
του συλλογικού πνεύματος κοινότητας.
Ότι απομένει από το παλιό ηθικό απόθεμα
προσαρμόζεται ατομιστικά και ερμηνεύεται με βάση τα ίδιον όφελος.
Εάν σκεφτούμε ότι το μέσο καθαρό ενεργητικό του πλουσιότερου 5 % στις
πλούσιες χώρες της Βόρειας Ευρώπης αντιστοιχεί στο 45 % - 60 % του
συνόλου του ενεργητικού πλούτου, καθίσταται σαφές πόσο δύσκολο γίνεται
σήμερα να μεταφέρει και να αισθάνεται κανείς την μεγάλη εικόνα των
κοινωνιών.
Κάτω από αυτές τις συνθήκες λογικό και
επόμενο είναι η διαφορετικότητα ως φαινόμενο κοινωνικής πολυμορφίας να
κατατάσσεται στα «διάφορα» στην διαχειριστική ατζέντα της εξουσίας. Τα
καλοκαίρια είναι για τους λίγους και οι χειμώνες για τους πολλούς. Καλά
μπάνια λοιπόν σε όλους .
Μαυροζαχαράκης Μανόλης - Κοινωνιολόγος – Πολιτικός Επιστήμονας
